HAS Hogeschool heeft recent het meerjarige onderzoeksprogramma ‘EU Skills lab Natuurlijk Boeren’ afgerond. Dit programma richtte zich op innovatieve boeren en hun omschakeling naar natuurinclusieve landbouw. Er zijn mooie stappen gezet op het gebied van het professionaliseren van de korte marktketen, gebiedssamenwerking, natuurinclusieve landbouw met weidevarkens en kringlooplandbouw in de Brabantse Kempen.
Het programma startte in 2016 met als doel de natuurinclusieve landbouw in de praktijk te helpen vormgeven ten behoeve van zowel boeren, burgers als natuur. Ursula Kirchholtes van de opleiding Management van de Leefomgeving was programmaleider en vertelt dat de aanleiding om met het programma te starten uit verschillende hoeken kwam. “Voor agrarisch ondernemers wordt boeren in balans met mens, dier en omgeving als bedrijfsmodel steeds belangrijker. Vanuit de overheid worden kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw gestimuleerd. Burgers willen weten waar hun voedsel vandaan komt en in een gezonde omgeving leven. En natuurbeheerders zoeken samenwerking om efficiënter te kunnen werken en meerwaarde te creëren voor de natuur. Het bedrijfsmodel natuurlijk boeren is een veelbelovend model dat goed is voor al deze partijen en een oplossing biedt voor de maatschappelijke opgaves die er liggen.”
Boer als drijvende kracht
De boer is de drijvende kracht achter natuurinclusieve landbouw en stond daarom centraal in het programma. Deelnemende boeren waren vooral agrarisch ondernemers, veelal uit de Kempen, die al stappen hadden gezet richting natuurinclusieve landbouw en tegen bepaalde obstakels aanliepen. Geen enkele boer was hetzelfde en ieder omschakelpad zag er anders uit. Maar ze hadden allemaal hetzelfde motto: boeren in het voordeel van boer, buur en natuur. Op basis van hun behoeften hebben we het onderzoeksprogramma opgezet. Ursula deelt graag de belangrijkste inzichten van de afgelopen jaren op het gebied van korte keten ontwikkeling, gebiedssamenwerking, natuurinclusieve landbouw met weidevarkens en kringlooplandbouw in de Brabantse Kempen.
Community of Practice
“We werkten 6 jaar lang samen met de Community of Practice Natuurlijk Boeren aan het vormgeven van natuurinclusieve landbouw. Er deden veel partijen mee: 130 studenten en 25 docenten van de HAS, 55 boeren, grondbezitters zoals Brabants Landschap, regelgevers zoals Gemeente Hilvarenbeek, Provincie Noord-Brabant en het ministerie van LNV, financiers zoals Rabobank, en maatschappelijke organisaties zoals Huis van de Kempen, LIB, ZLTO en BMF.”
Veilige omgeving
“De community bleek heel waardevol: de deelnemende partijen deelden ervaringen, ideeën, contacten en inzichten uit het onderzoek met elkaar via inspirerende bijeenkomsten en in projecten. Tijdens de bijeenkomsten zaten de verschillende ketenpartijen om tafel. HAS Hogeschool speelde een verbindende rol om de juiste mensen met elkaar in gesprek te laten gaan. Ook boden we een veilige omgeving waarin elk perspectief gehoord wordt en experimenteren mag. Dit werd enorm gewaardeerd en heeft zeker bijgedragen aan het succes van het programma.”
Professionaliseren korte marktketen
“We hebben sterk ingezet op de ontwikkeling van de korte marktketen. Dit is de verdienmotor van succesvolle natuurinclusieve ondernemers. Die keten heeft zich de afgelopen jaren flink ontwikkeld. Natuurlijk Boeren heeft gewerkt aan het professionaliseren van de korte keten via het aanscherpen van klantprofielen en het verkennen van gezamenlijke verwerking. Een mooi voorbeeld hiervan is een mobiele kaasmakerij voor een breder lokaal assortiment.”
Buitenvarkenshouderij
“Een ander belangrijk onderwerp was de buitenvarkenshouderij. We hebben uitgebreid kunnen experimenteren, binnen de Green Deal Weidevarkens. Het hoeden van varkens heeft in natuurgebieden een neutraal tot licht positief effect op bodem en biodiversiteit. Op teelt zijn de effecten positief. En dierziekteoverdracht is te beheersen. Deze resultaten nemen veel zorg weg bij natuurbeheerders en bij de gangbare varkenshouderij. Studenten stelden hiervoor het informatieboekje ‘Goede praktijken voor buitenvarkens’ op in samenwerking met Producentenorganisatie Varkenshouderij, LNV en de landelijke werkgroep buitenvarkens.”
Bij het programma 'EU Skills lab Natuurlijk Boeren' waren maar liefst 130 studenten van HAS Hogeschool betrokken.
Gebiedssamenwerking
“Ook wat betreft boeren en gebiedssamenwerking hebben we interessante inzichten opgedaan waarbij studenten van verschillende opleidingen vanuit hun eigen discipline een bijdrage hebben geleverd. Bij natuurinclusieve landbouw beheren boeren en natuurbeheerders samen gebieden en worden kringlopen gesloten. Samenwerken is daarbij onmisbaar. Activiteiten van boeren zouden onderdeel moeten zijn van een gebiedsbeheerplan waar alle belanghebbende partijen zich aan committeren en die ook bestuurlijk verankerd is. Aandachtspunten zijn om hier enerzijds een kwartiermaker voor in te zetten en anderzijds een actieve dialoog te voeren tussen de uitvoerders van natuurdoelen en de opstellers daarvan.”
Kringlooplandbouw Kempen in 2050
“Tot slot werd er binnen het programma samen met het Huis Brabantse Kempen gewerkt aan het vraagstuk: ‘Hoe ziet kringlooplandbouw in de Kempen er in 2050 uit?’ Met het huidige landbouwsysteem in de Kempen is geen kringlooplandbouw mogelijk. Hiervoor moeten stappen gezet worden op verschillende gebieden, denk aan een meer plantaardig dieet, andere gewassen, natuurinclusieve landbouwmethoden en meer gebruik van reststromen. Een belangrijke conclusie uit dit onderzoek is dat we zuinig moeten zijn op onze landbouwgrond, anders lukt het niet om kringlooplandbouw als systeem uit te voeren. Er is een breed gedragen visie nodig waardoor de verantwoordelijkheid breder getrokken wordt dan van de boeren alleen, zoals dat nu nog gebeurt.”
Afbeelding: J. Duijsings, destijds afstuderend student bij HAS Hogeschool.
Onderzoek binnen lectoraten
“Er zijn dus mooie stappen gezet, al staan we nog maar aan het begin van de transitie naar een natuurinclusieve voedselvoorziening. In totaal hebben we 37 projecten gedaan, waarvan 26 afsudeeropdrachten. Hier waren maar liefst 10 opleidingen van HAS Hogeschool betrokken. Het onderzoek houdt met het aflopen van het programma niet op, maar wordt voortgezet binnen verschillende lectoraten van HAS Hogeschool: Innovatief Ondernemen met Natuur, Future Food Systems, Gezonde plant op een Duurzame en Vitale bodem en Voedselproductie in een Circulaire Landbouw.”
